Cykl: „Bez nie-ludzi nie ma nas”
W humanistyce antropocentryzm słabnie. Jest to proces powolny, choć wyjątkowo wyraźny. Być może nieodwracalny. Sztuka współczesna coraz częściej sięga po posthumanistyczne wątki wpisując się w zwrot etyczny, jaki możemy obserwować we współczesnej humanistyce. Od zawsze nauka i sztuka koncentrowały się na roli i aktywności człowieka. Jak wygląda sztuka i estetyka, gdy podmiot nie jest ludzki?
Kluczowymi problemami dla posthumanizmu oraz jesiennych spotkań są zagadnienia granic tożsamości gatunkowej, relacji między tym, co ludzkie i nie-ludzkie, czyli związki człowieka z technologią, środowiskiem, zwierzętami, rzeczami oraz zagadnienia biowładzy, biopolityki i biotechnologii czy animal studies. Historia rozwoju dominacji człowieka jako Pana i Władcy wszystkich gatunków, ujarzmiającego świat zwierząt, jest także przykładem naszego ujarzmiania się nawzajem. Historia ludzkości odsłania bowiem pewien schemat – najpierw ludzie eksploatują zwierzęta, a później traktują innych ludzi jak zwierzęta, czyniąc z nimi to, co ze zwierzętami. Gdy uchwycimy jednym narzędziem osobliwy, XIX-wieczny gabinet przyrodniczy, ludzkie zoo z początków XX wieku i biopolityczną władzę nad kontrolą urodzeń w Szwecji powstanie mapa nowoczesnego rasizmu.
Kuratorka cyklu: Joanna Kobyłt
—
7 listopada, godz. 18:00, „Animal studies – nowa perspektywa w badaniach nad sztuką” │ wykład Doroty Łagodzkiej
Współczesna sztuka, jako rodzaj teorii i praktyki, jest obszarem, na którym wyraźnie rysują się zmiany związanie z kwestionowaniem antropocentrycznego paradygmatu. Istotne etycznie i nabierające coraz większego znaczenia są zmiany relacji między „homo sapiens” i innymi zwierzętami. Podczas wykładu w Mieszkaniu Gepperta Dorota Łagodzka przedstawi zarys problematyki związanej ze zmianą statusu zwierząt w sztuce w szerszym kontekście filozoficznym i społeczno-etycznym.
Dorota Łagodzka – historyczka sztuki, asystent naukowy dziekana ds. human-animal studies na Wydziale Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego, doktorantka w Instytucie Sztuki PAN, pisze dysertację na temat zmiany statusu zwierząt w sztuce współczesnej, współredaktorka czasopisma „Artmix”, krytyczka sztuki, kuratorka (m. in. „ZWIERZenia. Czułość istnienia” w Galerii Wozownia).
8 listopada, godz. 18:00, „Freak, obcy, inny. Performatywne strategie konstruowania dzikiego” | wykład Justyny Lipko-Koniecznej
Tematem wykładu będą spektakle osobliwości – od pokazów freaków do ludzkiego Zoo i wystaw światowych. Uważnie przyjrzymy się XIX wiecznej fascynacji egzotyką, która, splatając się z dyskursem rasy i postępu, tworzy ramę reprezentacji dla niezwykle popularnych i pożądanych wśród zachodniej publiczność Paryża, Londynu, Brukseli czy Nowego Jorku występów.
Justyna Lipko-Konieczna – doktorantka w Instytucie Kultury Polskiej UW. Współautorka scenariuszy teatralnych, dramaturżka. Współpracowała m.in. z Teatrem Dramatycznym, gdzie współtworzyła spektakle „Per Gynt. Szkice z Dramatu Henryka Ibsena”, „Klub Polski”, „Córeczki”. Autorka koncepcji merytorycznej i dramaturżka Teatralnego Placu Zabaw, projektu teatralno-edukacyjnego przygotowywanego przez Instytut Teatralny oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
14 listopada, godz. 18:00, „Bio/body art – posthumanizm, feminizm i sztuka” | wykład Kamili Kolebacz
Czy w ramach sztuki i estetyki posthumanizmu można mówić o subkulturze feministycznej?
Celem wykładu jest pokazanie związków bio artu i feminizmu. Swoistego krytycznego wymiaru sztuki i estetyki posthumanizmu obecnego w dziełach i praktykach artystek bio artu (Kira O’Reilly, Jenifer Willet, Anna Dumitriu, Ionat Zurr, Marta de Menezes). Bio art problematyzuje temat ludzkiego i nie ludzkiego życia w kontekście biologii i współczesnych biotechnologii. Działania na pograniczu nauki i sztuki niejednokrotnie odsłaniają epistemologiczny potencjał bio artu (Jeniffer Willet, Tagny Duffy). Pokazują bowiem, że sztuka biologiczna jest nie tylko nowatorską praktyką artystyczną, lecz także polem badawczym kwestionującym antropocentryzm w nauce.
Kamila Kolebacz – filozofka, kulturoznawczyni, kuratorka. Doktorantka w Instytucie Filozofii na Uniwersytecie Warszawskim. Jej zainteresowania badawcze oscylują wokół filozofii współczesnej, feminizmu i posthumanizmu.
21 listopada, godz. 18:00, „Sztuka oporu z perspektywy humanizmu” | wykład Agnieszki Kowalczyk
Wystąpienie podejmuje kwestię warunków i możliwości dla teorii oporu uwzględniającej ludzkich i nie-ludzkich aktorów. Jednocześnie autorka, wychodząc od rozumienia posthumanizmu w ujęciu Cary’ego Wolfa, spróbuje zastanowić się, jakie praktyki artystyczne mają potencjał rewolucjonizowania posthumanistycznych wspólnot. Przykładu dostarczą m.in. działania „robotników kultury” z Critical Art Ensemble.
Agnieszka Kowalczyk (ur. 1985) – doktorantka w Instytucie Filozofii UAM. Studiowała filozofię i kulturoznawstwo. Zajmuje się krytycznymi studiami nad zwierzętami, ekofeminizmem, feminizmem materialistycznym, socjologią wiedzy, społecznymi studiami nad nauką.
28 listopada, godz. 18:00, „KUNA PROJEKT – przestrzeń miejska nie tylko dla ludzi” | spotkanie z Joanną Walewską
W ostatnich latach procesy urbanizacyjne powodują, że przedmieścia wchłaniają tereny wiejskie, które stanowiły środowisko naturalne wielu gatunków zwierząt. Jednak zauważalny jest również proces odwrotny, czyli synurbizacja polegająca na tym, iż wiele gatunków zwierząt zamieszkuje na stałe tereny miejskie, które są dla nich atrakcyjne ze względu na dostępność pożywienia, schronienia w okresie zimowym, mniejszą ilość naturalnych wrogów, czy polepszenie się jakości wód w rzekach. Przestrzeń miejska staje się interfejsem, który umożliwia kontakty pomiędzy jego ludzkimi oraz nie-ludzkimi mieszkańcami, dlatego warto zastanowić się, w jaki sposób projektanci – często inspirując się formami naturalnymi – mogą przyczynić się do wspierania biologicznej różnorodności.
Joanna Walewska – adiunkt w Katedrze Kulturoznawstwa na Wydziale Filolgicznym UMK. Absolwentka filmoznawstwa na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie studiowała również filozofię i obroniła pracę doktorską na temat wczesnej sztuki komputerowej. Zainteresowana historią mediów, studiowała na kierunku Media Art History na Donau-Universität w Krems. Pracowała na Wydziale Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UJ w Zakładzie Technologii Gier.
4 grudnia, godz. 18:00, „Pasaże Jakoba Von Uexkülla. Jak zwierzęta i ludzie stwarzają swoje światy” | wykład Katarzyny Bobrowicz
Karol Linneusz w swych „Systema naturae” pisze, że dla człowieka jako jedynego spośród wszystkich naczelnych nie znajduje cechy specyficznej i odróżniającej go od małpy. Z nieco odmiennej perspektywy spróbujemy spojrzeć na światy zwierzęce i ludzkie. Zastanowimy się, kto i o co oskarżał osławionego Karola Darwina na pierwszej stronie Niemieckiej Gazety Powszechnej z 18 stycznia 1943, po czym udamy się na krótką przechadzkę w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: jak zwierzęcy podmiot widzi świat? Jak go postrzega i jak w nim działa, co staje się dla niego kluczowe? W tym celu odniesiemy się do „Pasaży ku światom ludzi i zwierząt” Jakoba von Uexkülla. To biolog i filozof zarazem, który, wyklęty ze swojego środowiska, przez 60 lat pozostawał naukowcem bez własnego laboratorium, założonego wreszcie w budynku starego akwarium.
Przyjmiemy wraz z nim perspektywę kleszcza, jeżowca czy szpaka choćby za cenę poczucia wyższości nad furkoczącymi, pełzającymi i skaczącymi wokół podmiotami. Dlaczego niegdyś wyklęliśmy Caspara Friedricha Wolffa, dlaczego samego Uexkülla, głosząc wszem i wobec prawdę objawioną przez Darwina?
Katarzyna Bobrowicz – wykłada na Wydziale Artes Liberales i pracuje naukowo na Wydziale Psychologii; autorka cyklu zajęć pt. „Królestwo Szaleńców: światy zwierząt i ludzi”, prowadzi badania z udziałem zwierząt i ludzi, od niemowląt po dorosłych; obecnie tłumaczy książkę Jakoba von Uexkulla, biologa i filozofa z Hamburga, „Streifzuge durch die Umwelten von Tieren und Menschen”, która stanie się punktem wyjścia i dojścia dla wygłoszonego wykładu
5 grudnia, godz. 18:00, „Od zwierzęcia do człowieka i z powrotem” | wykład Jacka Schodowskiego
Wydzielenie człowieka, jako stworzonego na obraz i podobieństwo Boga, wyróżniło go spośród świata natury. Zagwarantowało mu szczególnie uprzywilejowane miejsce w porządku stworzenia, zarówno jeśli chodzi o byt doczesny, jak i porządek zbawienia – w odniesieniu do stanu zwierzęcego (by nie powiedzieć, że jego kosztem). Wraz z takimi autorami jak Agamben, Derrida czy Rosenzweig spróbujemy zastanowić się jakie przesłanki stoją za każdorazowym wprowadzaniem różnicy antropologicznej w obręb naszego myślenia. Przydatna w rozważaniach o granicy pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem może okazać się sztuka, jako praktyka niejako sytuująca się poza „humanistycznym” paradygmatem.
Jacek Schodowski studiował filozofią i filologię, przygotowuje rozprawę doktorską na IFIS PAN poświęconą myśli Lacana. Współpracuje z Instytutem Studiów Zaawansowanych oraz wydawnictwem PWN.
